Ιωάννης & Αλέξης Βικέλας: Το γυαλί θα παίζει πάντα σημαντικό ρόλο στην αρχιτεκτονική
Το γραφείο «Γιάννης Βικέλας & Συνεργάτες Αρχιτέκτονες» ιδρύθηκε το 1960. Με την προσχώρηση του Αλέξη Βικέλα, γιου του Ιωάννη, το 2000, η εταιρεία μετονομάστηκε σε «Ι. & Α. Βικέλας & Συνεργάτες Αρχιτέκτονες». Ένα καινοτόμο αρχιτεκτονικό γραφείο, με μεγάλη παράδοση και το βλέμμα στραμμένο στο αύριο. Το Glass Forum μίλησε με τους δυο σημαντικούς αρχιτέκτονες για τα γυάλινα κτίρια και τη θέση τους στο μέλλον.
Συνέντευξη στην Αλεξία Καλογεροπούλου
Στο επίκεντρο του ενδιαφέροντός σας βρίσκονται σταθερά τα γυάλινα κτίρια. Θα θέλατε να μας πείτε δυο λόγια για αυτή την προτίμηση;
Ιωάννης Βικέλας: Είναι ανάλαφρα, δεν καταπιέζουν τον παρατηρητή και καθρεφτίζουν τα σύννεφα.
Αλέξης Βικέλας: Το γραφείο έχει μια μακρά προϊστορία. Ιδρύθηκε από τον Γιάννη Βικέλα το 1960, ο οποίος είχε την ευκαιρία να ασχοληθεί με πολλούς κτιριακούς τύπους, πέραν της κατοικίας. Στο πλαίσιο αυτό είχε την τύχη να μελετήσει εμβληματικά ψηλά κτίρια, όπως τον Πύργο Αθηνών και τον Πύργο ATRINA, εμπορικά κέντρα και πολυάριθμα κτίρια γραφείων. Όλοι αυτοί οι κτιριακοί τύποι ευνοούσαν, για διαφορετικούς λόγους, την ευρεία χρήση του γυαλιού στη διαμόρφωση του κελύφους.
Επίσης, η αρχιτεκτονική του παιδεία, τα ταξίδια και η πίστη στη μοντέρνα και σύγχρονη αρχιτεκτονική υποστήριξε την εφαρμογή των συγκεκριμένων υλικών και τεχνολογιών στην αρχιτεκτονική και μεταξύ αυτών του γυαλιού.
Υπάρχουν κτίρια στα οποία αντενδείκνυται η χρήση γυαλιού; Και γιατί;
Ι.Β.: Αυτά που βρίσκονται κοντά σε αρχαιολογικούς χώρους. Θα ήταν ενοχλητικό το καθρέφτισμά τους.
Α.Β.: Η πίστη στις δυνατότητες του γυαλιού στην αρχιτεκτονική δεν ήταν ένα φετίχ. Και προφανώς αυτό δεν αφορούσε τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό των κατοικιών ή για να φέρω και ένα συγκεκριμένο παράδειγμα, το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης του Ιδρύματος Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή. Τα δεδομένα που λαμβάνει κανείς υπ’ όψιν, παραδείγματος χάριν του οικοπέδου και προσανατολισμού, της χρήσης και λειτουργίας ενός κτιρίου, της εποχής και πολλά άλλα μπορεί να υποστηρίζουν την ευρεία χρήση του γυαλιού σε κάποιες περιπτώσεις και σε άλλες όχι. Αυτό έχει σχέση με τις ιδιαίτερες ιδιότητες του γυαλιού: τη διαφάνεια, την ανακλαστικότητα, την απορρόφηση ηλιακής ενέργειας και πολλά άλλα.
Από την εποχή που σχεδιάσατε τον Πύργο Αθηνών, ένα κατεξοχήν γυάλινο κτίριο, έχουν σημειωθεί πολλές εξελίξεις. Τι διαφορές βλέπετε στο γυαλί σήμερα σε σχέση με τότε;
Α.Β.: Οι εξελίξεις είναι πολύ μεγάλες. Κατ’ αρχάς την εποχή του Πύργου Αθηνών είχαμε μονούς υαλοπίνακες και έγχρωμους απορροφητικούς. Στη σημερινή εποχή χρησιμοποιούνται ευρέως υψηλής απόδοσης διπλοί ενεργειακοί υαλοπίνακες και σε πολλές περιπτώσεις τριπλοί. Ανάλογα με τη σύνθεση του υαλοπίνακα μπορεί να επιτευχθούν αποδόσεις θερμικής αγωγιμότητας που προσιδιάζουν τη μονωτική ικανότητα μιας συμβατικής τοιχοποιίας, εξαιρετική ηχομόνωση, και υψηλά επίπεδα ασφαλείας. Οι υαλοπίνακες μπορούν να ενσωματώνουν λύσεις με παραγωγή ενέργειας με φ/β επιστρώσεις και την προσαρμογή της απόδοσης ανάλογα με το ποσοστό πρόσπτωσης της ηλιακής ακτινοβολίας, όπως στους ηλεκτροχρωμικούς υαλοπίνακες. Στα ψηλά κτίρια χρησιμοποιούνται διπλά κελύφη που ενσωματώνουν αποδοτικές λύσεις σκίασης και επιτρέπουν τον ελεγχόμενο φυσικό αερισμό. Τέλος, υπάρχει εντυπωσιακή εξέλιξη στις δυνατότητες παραγωγής μεγάλων μεγεθών και ειδικών κατασκευών, παραδείγματος χάριν με παραμετρικό σχεδιασμό και καμπύλες μορφές.
Τόσο ο Πύργος των Αθηνών όσο και ο Πύργος του Πειραιά, που επίσης σχεδιάσατε, αποτελούν τοπόσημα. Σε ποιο βαθμό μπορεί ένα κτίριο να καθορίσει την ταυτότητα μιας πόλης;
Ι.Β.: Σε μεγάλο βαθμό, με το μέγεθος και την αισθητική του, δεσπόζοντας σε ένα αδιάφορο αρχιτεκτονικά περιβάλλον.
Α.Β.: Η ταυτότητα μιας πόλης, και κυρίως μιας μεγαλούπολης, καθορίζεται από πολλούς παράγοντες και χαρακτηριστικά, που δεν είναι μάλιστα το ίδιο αναγνωρίσιμα από όλους τους πολίτες και επισκέπτες. Και αυτός ο πλουραλισμός, όταν υπάρχει, αποτελεί από μόνος του ένα πολύ ενδιαφέρον στοιχείο. Δεν έχουμε μια ταυτότητα αλλά πολλές και διαφορετικές. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, όμως, υπάρχουν κάποια τοπόσημα που έχουν μια σημαντική συμβολή στην αναγνώριση της ταυτότητας και της εξέλιξης της πόλης και της ιστορίας της. Για παράδειγμα, ο Πύργος ATRINA ή το κτίριο με τα πράσινα τζάμια (πρώην μέγαρο της ΕΔΟΚ ΕΤΕΡ) οπωσδήποτε έδωσαν μια μεγάλη ώθηση στην ανάπτυξη του άξονα της λεωφόρου Κηφισίας.
Σε παλαιότερη συνέντευξή σας έχετε πει ότι η αρχιτεκτονική πρέπει να δίνει φως στη ζωή. Με ποιον τρόπο μπορεί να το κατορθώσει αυτό; Μπορεί η αρχιτεκτονική, εν γένει, να διαμορφώσει την καθημερινότητα, να επηρεάσει ακόμα και την προσωπικότητα των κατοίκων ενός τόπου;
Ι.Β.: Φυσικά. Η αρχιτεκτονική ενός τόπου μπορεί να είναι ουδέτερη ή αδιάφορη, μπορεί όμως να διαμορφώνει περιβάλλον και χώρους λειτουργικούς, ζωντανούς και με αισθητική ταυτότητα που να εκφράζουν την εποχή τους.
Ένα γυάλινο κτίριο πώς επιδρά στους ανθρώπους και στο περιβάλλον;
Α.Β.: Και θετικά και αρνητικά. Με τη διαφάνεια και την ανακλαστικότητα μπορεί να δείχνει φαινομενικά ελαφρύτερο από ένα ιδίου μεγέθους συμπαγές κτίριο με άλλα υλικά. Η ανακλαστικότητα μπορεί να προκαλεί και ανεπιθύμητες ενέργειες σε γειτονικά κτίρια εντός του πυκνού αστικού ιστού.
Ασχοληθήκατε ιδιαίτερα, και εξακολουθείτε να ασχολείστε, με έργα του αστικού ιστού της Αθήνας. Τι λείπει σήμερα από την Αθήνα και τι την κάνει να ξεχωρίζει με θετικό τρόπο; Πώς βλέπετε τα έργα ανακατασκευής και ανακαίνισης που γίνονται εκτεταμένα στην πόλη; Θα φέρουν κάποια βελτίωση;
Ι.Β.: Κυριαρχεί η μέτρια αρχιτεκτονική. Υπάρχουν όμως λαμπρές εξαιρέσεις. Οι επιτυχημένες ανακατασκευές αναβαθμίζουν τοπικά την εικόνα της πόλης.
Α.Β.: Λείπει η επαφή και το άνοιγμα της πόλης στο θαλάσσιο μέτωπο. Η ανάπτυξη του Ελληνικού, το πάρκο στο Δέλτα Φαλήρου και τα έργα στη Ριβιέρα ίσως να αλλάξουν αρκετά την εικόνα αυτή. Όμως, πέρα από τα μεγάλα έργα, χρειάζεται μια γενικευμένη αναβάθμιση του δικτύου και των υποδομών για πεζούς, ποδηλάτες και ΑμεΑ.
Μεγάλη πρόκληση συνιστά, κατά τη γνώμη μου, το εγχείρημα της μεταφοράς των κυβερνητικών υπηρεσιών στο πρώην βιομηχανικό συγκρότημα της ΠΥΡΚΑΛ. Μπορεί να είναι μια πολύ γενναία πολεοδομική παρέμβαση, αν συνδυαστεί με μέτρα ενίσχυσης και τόνωσης της καρδιάς της πόλης, αν συνδυαστεί με κίνητρα για επαναφορά της κατοικίας στο κέντρο. Ο κίνδυνος είναι να μετατραπεί το κέντρο, και όχι μόνο, μια περιοχή που θα απευθύνεται κατά κύριο λόγο στους τουρίστες και όχι στους κατοίκους.
Ποιο από τα γυάλινα έργα σας ξεχωρίζετε;
Ι.Β.: Τον Πύργο ATRINA.
Α.Β.: Οπωσδήποτε τον Πύργο Αθηνών, ως συγκρότημα μάλιστα και όχι ως μεμονωμένο κτίριο. Ξεχωρίζω επίσης τη νέα πτέρυγα του Υπουργείου Εξωτερικών για τον τρόπο που εντάχθηκε και ανέδειξε το αρχικό νεοκλασικό κτίριο στο πλάι του. Τέλος, θεωρώ ως εξαιρετικά σημαντική τη γυάλινη όψη και συγχρόνως πύλη εισόδου του Εμπορικού Κέντρου Galleria στη Γλυφάδα με το παιχνίδι των όγκων και των ανακλάσεων.
Υπάρχει κάποιο γυάλινο έργο σας που σας δυσκόλεψε, που αποτέλεσε πρόκληση; Και πώς αντιμετωπίσατε τη δυσκολία;
Α.Β.: Εδώ θα ήθελα να αναφέρω το πρώτο ίσως κτίριο με υαλοπέτασμα στην Ελλάδα, αυτό στη γωνία της πλατείας Συντάγματος: Σταδίου & Καραγεώργη Σερβίας. Πολύ ιδιαίτερο χαρακτηριστικό για την αρχή της δεκαετίας του ’60 με τις αναρτημένες ζαρντινιέρες και τους κρεμαστούς κήπους, σε απόσταση μάλιστα από τα υαλοπετάσματα. Παρ’ ότι δεν υπήρχε πρότερη γνώση και εμπειρία, οπωσδήποτε η πίστη στον στόχο και η εμμονή στη λεπτομέρεια βοήθησε να αντιμετωπιστούν οι μεγάλες, τόσο σε αυτό όσο και στα άλλα έργα, τεχνικές προκλήσεις και δυσκολίες.
Πώς βλέπετε το μέλλον της αρχιτεκτονικής; Ποιες τάσεις διακρίνετε;
Ι.Β.: Η ζωή επιφυλάσσει συνεχώς νέες προκλήσεις.
Α.Β.: Με την εξέλιξη των υλικών, της τεχνολογίας και κυρίως της διάδοσης της πληροφορίας βλέπουμε ότι θα διευρύνεται όλο και περισσότερο η πληθώρα των διαθέσιμων λύσεων και η δυνατότητα εφαρμογής ακόμη και των πιο εξεζητημένων ιδεών. Συγχρόνως θα ενισχύεται και η τάση του σχεδιασμού και κατασκευής κτιρίων μηδενικής κατανάλωσης ενέργειας με υλικά φιλικά στον άνθρωπο και στο περιβάλλον.
Το γυαλί τι θέση έχει στο μέλλον της αρχιτεκτονικής;
Ι.Β.: Παρά την εφεύρεση νέων συνθετικών υλικών φαίνεται ότι το γυαλί θα παίζει πάντα σημαντικό ρόλο.
Ετοιμάζετε κάποιο ιδιαίτερο, νέο έργο από γυαλί αυτή την περίοδο;
Α.Β.: Υλοποιείται αυτή τη στιγμή ένα τριώροφο showroom που έχουμε σχεδιάσει για τη Vlavianos Glass, στο οποίο γίνονται πολύ ειδικές εφαρμογές γυαλιού στο κέλυφος, σε στέγαστρα, σε ανεμοφράκτες αλλά και σε ποικίλες μορφές στο εσωτερικό του κτιρίου σε δάπεδα, σκάλες, επενδύσεις και πολλά άλλα. Αναμένουμε με ανυπομονησία έως το τέλος του έτους την ολοκλήρωση του κτιρίου.
ΙΩΑΝΝΗΣ ΒΙΚΕΛΑΣ
Ο Ιωάννης Βικέλας γεννήθηκε στο Παρίσι και αποφοίτησε από το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο το 1955 ως αρχιτέκτων μηχανικός. Εργάστηκε ως επιμελητής στην Αρχιτεκτονική Σχολή στην έδρα της Γενικής Κτιριολογίας από το 1957 έως το 1961.
Υπήρξε μέλος διάφορων Αρχιτεκτονικών Επιτροπών και Κριτής σε Πανελλήνιους Αρχιτεκτονικούς Διαγωνισμούς. Συμμετείχε σε διεθνή συνέδρια μεταξύ των οποίων: το 1964 στο Μεξικό, το 1965 στο Παρίσι, το 1991 στο Σικάγο, ενώ από το 1969 και έκτοτε παρακολουθεί όλα τα συνέδρια σχετικά με τα ζητήματα που αφορούν τα υψηλά κτίρια. Έχει κάνει μεγάλες προσπάθειες για τη βελτίωση της κτιριακής, πολεοδομικής και περιβαλλοντικής νομοθεσίας (Γενικός Οικοδομικός Κώδικας ’85, Ύψη Κτιρίων).
Ίδρυσε το Γραφείο Ι. ΒΙΚΕΛΑΣ & Συνεργάτες Αρχιτέκτονες το 1960 και υπήρξε το βασικό μέλος της σύμπραξης ΜΕΤΡΟΝ ΟΕ – Η. Σκρουμπέλος – Ι. Βικέλας – Κ. Σκρουμπέλος & Συνεργάτες Αρχιτέκτονες από το 1980 έως και το 2008.ΑΛΕΞΗΣ ΒΙΚΕΛΑΣ
Ο Αλέξης Βικέλας γεννήθηκε στην Αθήνα και αποφοίτησε το 1995 από το Τμήμα Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ. Το 2000 απέκτησε Μεταπτυχιακό Τίτλο Σπουδών από το Αρχιτεκτονικό Τμήμα της Σχολής Καλών Τεχνών στο Ντίσελντορφ με ιδιαίτερη διάκριση.
Το 2003 παρακολούθησε μεταπτυχιακό πρόγραμμα της EUREC Agency (European Renewable Energy Centers Agency) στο Πανεπιστήμιο Αθηνών για τον ενεργειακό σχεδιασμό και τη βιώσιμη ανάπτυξη. Έκτοτε έχει συμμετάσχει σε διεθνή συνέδρια για τη βιοκλιματική αρχιτεκτονική, αλλά και σε προγράμματα επιμόρφωσης για το φυσικό φωτισμό και την περιβαλλοντική ποιότητα των κτιρίων.
Από το 2000 με τον πατέρα του συνεργάζονται σε ένα πλήθος διαφορετικών μελετών μικρής και μεγάλης κλίμακας. Σημαντικά έργα τα οποία έχει μελετήσει είναι το εμπορικό κέντρο IKEA – Riverwest στο Αιγάλεω και το νέο μουσείο σύγχρονης τέχνης του Ιδρύματος Β. & Ε. Γουλανδρή στην Αθήνα.
